Dom i budownictwo

Sina ręka po pobraniu krwi – Przyczyny, profilaktyka i leczenie

Redakcja5 stycznia, 2025

Wpływ skazy krwotocznej na siniaki po pobraniu krwi

Skaza krwotoczna to grupa chorób, które prowadzą do zaburzeń krzepnięcia krwi. Jednym z jej charakterystycznych objawów jest łatwe powstawanie siniaków oraz krwawienie, które występuje nawet po niewielkich urazach. Skaza krwotoczna może znacząco wpłynąć na pojawianie się siniaków po pobraniu krwi, powodując, że proces ten może być bardziej widoczny i trudniejszy do kontrolowania. W artykule tym przyjrzymy się, jak skaza krwotoczna wpływa na siniaki, jakie są jej przyczyny, objawy oraz jak można temu zaradzić.

1. Czym jest skaza krwotoczna?

Skaza krwotoczna to grupa zaburzeń, w których dochodzi do nieprawidłowego krzepnięcia krwi, co prowadzi do nadmiernych krwawień, siniaków i krwiaków. Istnieje wiele różnych rodzajów skaz krwotocznych, w tym:

• Skaza krwotoczna naczyniowa – spowodowana osłabieniem naczyń krwionośnych, przez co krew łatwo wydostaje się na zewnątrz.
• Skaza krwotoczna płytkowa – wynikająca z niedoboru lub niewłaściwej pracy płytek krwi, które są kluczowe w procesie krzepnięcia.
• Skaza krwotoczna osoczowa – związana z niedoborem czynników krzepnięcia we krwi, takich jak hemofilia.

Wszystkie te formy skazy krwotocznej mają jeden wspólny efekt – zaburzają proces zatrzymywania krwawienia, co skutkuje łatwiejszym powstawaniem siniaków i trudniejszym ich gojeniem.

2. Jak skaza krwotoczna wpływa na siniaki po pobraniu krwi?

Po pobraniu krwi z żyły, zwykle na skórze pojawia się niewielki siniak w miejscu wkłucia. Jednak u osób ze skazą krwotoczną proces ten może przebiegać inaczej. W zależności od rodzaju skazy, siniaki mogą być znacznie bardziej rozległe i ciemniejsze. Istnieje kilka mechanizmów, które wyjaśniają, dlaczego skaza krwotoczna powoduje takie objawy:

• Uszkodzenie naczyń krwionośnych – W przypadku skazy naczyniowej, ściany naczyń krwionośnych są bardziej kruche i mogą łatwiej pękać, co prowadzi do powstawania większych siniaków po nawet niewielkich urazach.
• Niedobór płytek krwi – U osób z małopłytkowością, czyli niedoborem płytek krwi, proces tworzenia skrzepu krwi jest zaburzony. W wyniku tego nawet małe uszkodzenie naczyń, jak to spowodowane pobraniem krwi, może prowadzić do rozległego krwawienia podskórnego.
• Brak czynników krzepnięcia – W przypadku hemofilii lub innych skaz osoczowych, brak odpowiednich czynników krzepnięcia prowadzi do przedłużającego się krwawienia, które może skutkować powstawaniem dużych siniaków.

Dodatkowo, u osób z skazą krwotoczną samo pobranie krwi może być obarczone wyższym ryzykiem powikłań, takich jak krwotoki czy krwiaki. Skóra wokół miejsca wkłucia może stać się obrzęknięta, a siniak może utrzymywać się przez długi czas.

3. Objawy skazy krwotocznej związane z siniakami

Skaza krwotoczna charakteryzuje się nie tylko łatwym powstawaniem siniaków, ale także innymi objawami, które mogą towarzyszyć osobom dotkniętym tym schorzeniem. Wśród najczęstszych symptomów związanych z siniakami wymienia się:

• Licznymi siniakami występującymi w różnych miejscach ciała, które pojawiają się po minimalnych urazach.
• Krwawieniem z nosa, dziąseł, a także z ran, które trudno powstrzymać.
• Trudnościami w gojeniu się ran, ponieważ proces krzepnięcia krwi jest zaburzony.
• Obecnością krwiaków, które tworzą się pod skórą po drobnych urazach.

Wszystkie te objawy mogą nasilać się w wyniku niewłaściwego leczenia, braku diagnostyki lub zaniedbania. Dlatego tak ważne jest odpowiednie podejście do leczenia osób z skazą krwotoczną.

4. Jak leczyć siniaki i krwiaki u osób z skazą krwotoczną?

Leczenie siniaków u osób ze skazą krwotoczną jest złożone i wymaga szczególnej ostrożności. Istnieje kilka zaleceń, które pomagają w zarządzaniu tym problemem:

• Właściwa terapia farmakologiczna – W zależności od typu skazy, stosuje się leki wspomagające proces krzepnięcia, takie jak czynniki krzepnięcia (np. w hemofilii) lub leki przeciwkrwotoczne.
• Unikanie urazów – Osoby z skazą krwotoczną powinny unikać sytuacji, które mogą prowadzić do powstawania siniaków, takich jak intensywny wysiłek fizyczny czy uprawianie sportów kontaktowych.
• Odpowiednia pielęgnacja skóry – Warto stosować preparaty nawilżające i delikatne, aby zapobiegać pękaniu naczyń krwionośnych.
• Regularne kontrole lekarskie – Ważne jest, aby osoby z skazą krwotoczną regularnie kontrolowały stan swojego zdrowia i dostosowywały leczenie do potrzeb.

Wszystkie te kroki pomagają minimalizować ryzyko powstawania siniaków oraz poprawiają komfort życia osób z skazą krwotoczną. Dzięki odpowiedniej terapii i opiece medycznej możliwe jest zminimalizowanie skutków ubocznych choroby, takich jak obfite siniaki po pobraniu krwi.

Sina ręka po pobraniu krwi: Czy technika pobierania ma wpływ na pojawienie się siniaka?

Wielu z nas po pobraniu krwi zauważa, że miejsce wkłucia staje się sinawe, a skóra w okolicy przybiera nieestetyczny kolor. Pojawienie się siniaka to częsta reakcja organizmu, ale co dokładnie decyduje o tym, że pojawia się on w niektórych przypadkach, a w innych nie? Czy technika, jaką stosuje personel medyczny, ma na to wpływ? Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu bliżej.

Czynniki wpływające na powstawanie siniaka po pobraniu krwi

Chociaż same pobranie krwi i związane z nim wkłucie mogą wydawać się prostą procedurą, to w rzeczywistości istnieje wiele zmiennych, które mogą wpływać na pojawienie się siniaka. Jednym z kluczowych czynników jest technika wykonania zabiegu. Do najczęściej występujących powodów siniaków należą:

• Wybór niewłaściwego miejsca wkłucia: Czasami żyła może być trudna do znalezienia, co zmusza personel do wielokrotnego nakłuwania skóry w poszukiwaniu odpowiedniej żyły. Im więcej wkłuć, tym większa szansa na uszkodzenie naczyń i pojawienie się siniaka.
• Zbyt duży nacisk na miejsce wkłucia: Zbyt mocne uciskanie miejsca wkłucia w celu zatamowania krwawienia może prowadzić do pęknięcia drobnych naczyń krwionośnych, co skutkuje powstaniem krwiaka.
• Brak precyzyjnego wkłucia: Jeżeli igła nie trafi w żyłę dokładnie, może dojść do uszkodzenia ściany naczynia. Tego rodzaju błędy mogą powodować wypływ krwi do otaczających tkanek i prowadzić do siniaka.
• Ruchy pacjenta: Podczas pobierania krwi ważne jest, aby pacjent pozostawał nieruchomy. Nagłe ruchy mogą spowodować niepożądane uszkodzenie naczyń, co może skutkować siniakiem.
• Stan zdrowia pacjenta: Osoby z problemami krzepnięcia krwi, takimi jak hemofilia, mogą mieć większą skłonność do pojawiania się siniaków po prostych zabiegach, takich jak pobranie krwi.

Jak technika pobierania krwi może zmniejszyć ryzyko siniaka?

Odpowiednia technika pobierania krwi odgrywa kluczową rolę w minimalizowaniu ryzyka pojawienia się siniaka. Warto wiedzieć, że flebotomiści (osoby zajmujące się pobieraniem krwi) przestrzegają kilku zasad, które pomagają uniknąć tego problemu. Oto najważniejsze z nich:

• Wybór odpowiedniej żyły: Specjalista powinien dobrze ocenić, która żyła jest najbardziej odpowiednia do pobrania krwi, by uniknąć uszkodzenia naczyń.
• Precyzyjne wkłucie: Dobre wkłucie to takie, które jest szybkie, dokładne i jak najmniej inwazyjne. Dzięki temu ryzyko uszkodzenia żyły jest minimalizowane.
• Unikanie wielokrotnych prób wkłucia: Jedno trafione wkłucie jest zdecydowanie lepsze niż kilka prób, które mogą prowadzić do większego uszkodzenia tkanek.
• Kontrola nacisku: Po pobraniu krwi ważne jest, aby uciskać miejsce wkłucia z odpowiednią siłą. Zbyt mocne uciskanie może prowadzić do pęknięcia naczyń, natomiast zbyt lekkie nie zatamuje skutecznie krwawienia.

Jakie działania możemy podjąć, by uniknąć siniaka?

Choć technika personelu medycznego odgrywa dużą rolę, to pacjent także może podjąć działania, które zmniejszą ryzyko powstania siniaka. Oto kilka prostych zasad, które warto stosować:

• Nawodnienie organizmu: Prawidłowe nawodnienie jest jednym z kluczowych elementów, które pomagają w znalezieniu żyły. Nawodniony organizm ułatwia pracę specjalistom i sprawia, że zabieg jest mniej bolesny.
• Odpowiednia postawa: Pacjent powinien starać się utrzymać rękę w odpowiedniej pozycji. Zginanie i prostowanie ręki może osłabić zasklepienie się naczynia, co może prowadzić do powstania siniaka.
• Odpoczynek po zabiegu: Po pobraniu krwi warto przez chwilę odpocząć i unikać intensywnych aktywności fizycznych, które mogą wpłynąć na regenerację skóry i naczyń.

Kiedy powinniśmy się martwić o siniaki po pobraniu krwi?

Choć siniaki po pobraniu krwi są dość powszechne, nie zawsze muszą oznaczać coś poważnego. Zazwyczaj siniak znika w ciągu kilku dni. Jeśli jednak pojawi się duży krwiak, który jest bardzo bolesny lub nie znika po kilku dniach, warto skonsultować się z lekarzem. Może to wskazywać na problemy z krzepnięciem krwi lub inne schorzenia, które wymagają diagnostyki.

Jakie czynniki wpływają na pojawienie się siniaka po badaniu krwi?

Pojawienie się siniaka po pobraniu krwi jest zjawiskiem stosunkowo powszechnym, jednak nie zawsze jest to efekt niewłaściwego przeprowadzenia procedury. Istnieje wiele czynników, które mogą wpłynąć na to, czy i jak intensywny siniak pojawi się na naszej skórze. Warto zwrócić uwagę na kilka istotnych aspektów, które mogą znacząco zmniejszyć ryzyko powstawania tego nieestetycznego śladu.

1. Technika pobrania krwi

Jednym z najistotniejszych czynników wpływających na pojawienie się siniaka jest technika, jaką stosuje osoba wykonująca zabieg. Nawet najbardziej doświadczony specjalista może spotkać się z trudnościami, zwłaszcza gdy żyła, z której pobierana jest krew, jest trudna do ukłucia. Może to prowadzić do niezamierzonych uszkodzeń naczynia, skutkując wynaczynieniem krwi do tkanek podskórnych i powstaniem siniaka. Warto zaznaczyć, że nawet drobne pęknięcia ścianek żył mogą prowadzić do krwawienia, które skutkuje pojawieniem się siniaka.

2. Należyte postępowanie po pobraniu krwi

Po zakończeniu pobierania krwi ważne jest, aby odpowiednio postępować zgodnie z zaleceniami personelu medycznego. Należy przez kilka minut uciskać miejsce wkłucia, co pozwala zminimalizować ryzyko powstania siniaka. Rekomenduje się również unikanie zginania ręki w łokciu zaraz po pobraniu, ponieważ ucisk na naczynia krwionośne może prowadzić do ich uszkodzenia. Ponadto, zbyt szybkie zdjęcie gazika i zapomnienie o ucisku może sprzyjać powstawaniu krwiaka. Z tego względu warto trzymać rękę wyprostowaną przez określony czas, aby pomóc żyłom zamknąć się po ukłuciu.

3. Stosowanie leków wpływających na krzepliwość krwi

Osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe są bardziej narażone na powstawanie siniaków po pobraniu krwi. Leki te mają na celu rozrzedzenie krwi, co utrudnia jej krzepnięcie. W takim przypadku, nawet drobne uszkodzenia naczyń mogą prowadzić do większego wycieku krwi do tkanek, co skutkuje obfitym siniakiem. Jeśli jesteś w trakcie stosowania takich leków, warto poinformować o tym personel medyczny, aby dostosował sposób pobrania krwi i zalecenia po zabiegu.

4. Stan naczyń krwionośnych i kondycja skóry

Każdy organizm reaguje inaczej na proces pobierania krwi. Osoby o słabszych naczyniach krwionośnych, które są bardziej podatne na pęknięcia, mogą zauważyć siniaki znacznie częściej. Ponadto, osoby starsze, których skóra staje się cieńsza i mniej elastyczna, również mogą mieć tendencję do powstawania siniaków. W takich przypadkach siniak może być bardziej rozległy i dłużej się utrzymywać. Aby zminimalizować ryzyko, warto stosować suplementy diety, które wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, takie jak rutyna czy witamina C, oraz dbać o odpowiednią pielęgnację skóry.

5. Dodatkowe czynniki zewnętrzne

Nie tylko sam proces pobierania krwi ma wpływ na pojawienie się siniaka. Zewnętrzne czynniki, takie jak niewłaściwe zachowanie po pobraniu krwi (np. intensywny wysiłek fizyczny) mogą również przyczynić się do powstania krwiaka. W dniu badania warto ograniczyć wszelką aktywność fizyczną, zwłaszcza jeśli jest to intensywny wysiłek, który może podnieść ciśnienie krwi i zwiększyć ryzyko powstawania siniaka. Dodatkowo, nie należy nadwyrężać ręki, z której pobrano krew, co również może prowadzić do niepożądanych efektów.

6. Wiek i genetyka

Wiek i geny również mają istotne znaczenie. U osób starszych skóra jest cieńsza i bardziej podatna na uszkodzenia, co sprzyja pojawianiu się siniaków. Geny także odgrywają dużą rolę — niektóre osoby mogą mieć naturalną predyspozycję do częstszego pojawiania się siniaków, niezależnie od techniki pobrania krwi. Warto o tym pamiętać, zwłaszcza w przypadku osób w podeszłym wieku, które mogą zauważyć większą skłonność do siniaków po prostych zabiegach. Wszystkie te czynniki należy uwzględnić, aby zminimalizować ryzyko pojawienia się siniaka po pobraniu krwi. Choć w niektórych przypadkach siniak może być nieunikniony, dbanie o odpowiednią pielęgnację i przestrzeganie zaleceń po pobraniu może znacznie skrócić czas jego utrzymywania się i zminimalizować dyskomfort.

Co powoduje sinienie ręki po pobraniu krwi?

Sina ręka po pobraniu krwi to zjawisko, które choć nie jest częste, może budzić niepokój wśród pacjentów. Związane jest ono z wystąpieniem sinicy, czyli niebieskawym zabarwieniem skóry w okolicy miejsca, w którym przeprowadzono zabieg pobrania próbki krwi. Pojawienie się takiego objawu może wynikać z kilku czynników, w tym z uszkodzenia naczyń krwionośnych w trakcie nakłucia. W tej sekcji szczegółowo wyjaśniamy, co powoduje sinienie ręki po pobraniu krwi oraz jakie są najczęstsze przyczyny tego zjawiska.

Przyczyny sinienia ręki po pobraniu krwi

Sina ręka po pobraniu krwi to wynik zaburzeń w krążeniu krwi oraz uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych. Zjawisko to pojawia się najczęściej w wyniku następujących czynników:

• Uszkodzenie naczyń krwionośnych: Podczas nakłucia igłą może dojść do mikroskalowych uszkodzeń żył i tętnic, co skutkuje wyciekiem krwi do tkanek otaczających miejsce wkłucia. Krew wylewająca się z uszkodzonego naczynia gromadzi się w okolicy skóry, powodując pojawienie się siniaka.
• Nieprawidłowa technika pobierania krwi: Zbyt gwałtowne wkłucie igły lub manipulowanie nią w trakcie pobierania krwi może spowodować, że naczynia krwionośne ulegną uszkodzeniu. Z tego powodu precyzyjna technika nakłucia jest kluczowa, by zmniejszyć ryzyko powikłań.
• Wzrost ciśnienia krwi: U pacjentów z podwyższonym ciśnieniem krwi naczynia krwionośne mogą być bardziej podatne na uszkodzenia, co zwiększa ryzyko powstawania siniaków.
• Indywidualne predyspozycje: Osoby, które mają tendencję do łatwego powstawania siniaków, mogą być bardziej narażone na pojawienie się sinicy po pobraniu krwi. Jest to często związane z niską elastycznością naczyń krwionośnych lub zaburzeniami krzepnięcia krwi.
• Trudności w znalezieniu odpowiedniej żyły: W przypadku trudności z lokalizowaniem odpowiedniej żyły, personel medyczny może wykonać dodatkowe nakłucia, co może prowadzić do większego ryzyka uszkodzeń i siniaków.

Objawy towarzyszące sinieniu ręki

Sinienie ręki po pobraniu krwi może wiązać się z różnymi objawami, które zależą od stopnia uszkodzenia naczyń krwionośnych oraz indywidualnych predyspozycji pacjenta:

• Siniak: Najczęściej występującym objawem jest pojawienie się widocznego siniaka w miejscu wkłucia. Może mieć on różne kolory, od czerwonego po niebiesko-fioletowy, w zależności od stopnia krwawienia i czasu trwania procesu gojenia.
• Obrzęk: W wyniku nagromadzenia się krwi w miejscu wkłucia może wystąpić obrzęk, który sprawia, że skóra w okolicy miejsca zabiegu staje się napięta i bolesna.
• Ból: Często towarzyszy temu uczucie bólu w okolicy nakłucia. Ból może mieć charakter pulsujący i nasilać się przy dotyku.
• Ciepło w obrębie siniaka: W wyniku uszkodzenia naczyń może wystąpić lokalne uczucie ciepła, szczególnie w przypadku większych siniaków.

Jak zapobiegać sinieniu ręki po pobraniu krwi?

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia sinicy po pobraniu krwi, warto zastosować kilka zasad:

• Współpraca z personelem medycznym: Przede wszystkim, pacjent powinien współpracować podczas zabiegu, starając się nie wykonywać gwałtownych ruchów. Również, podczas nakłucia, ręka powinna być w stabilnej pozycji.
• Delikatne podejście do procedury: Personel medyczny powinien stosować precyzyjne techniki nakłucia, unikając niepotrzebnych manipulacji igłą w żyłach.
• Uciskanie miejsca wkłucia: Po zabiegu zaleca się, aby pacjent przez kilka minut uciskał miejsce wkłucia, co pozwala zmniejszyć ryzyko wynaczynienia krwi i powstawania siniaka.
• Unikanie nadmiernego obciążenia ręki: Po pobraniu krwi warto unikać nadmiernego obciążenia i ruchów ręki, z której pobrano krew.

Kiedy skonsultować się z lekarzem?

Choć siniaki po pobraniu krwi zazwyczaj ustępują samoistnie, w niektórych przypadkach warto udać się do lekarza:

• Jeśli siniak nie znika po kilku dniach i nie zmienia koloru.
• Jeśli pojawia się silny ból lub obrzęk w okolicy nakłucia.
• W przypadku wystąpienia gorączki lub innych objawów infekcji.

Jakie powikłania mogą wystąpić po pobraniu krwi?

Pobranie krwi jest rutynowym zabiegiem medycznym, który zazwyczaj nie niesie za sobą poważnych komplikacji. Niemniej jednak, jak każdy zabieg ingerujący w ciało, może prowadzić do pewnych powikłań, które warto poznać, aby wiedzieć, jak zareagować, gdy coś pójdzie nie tak. W tej sekcji omówimy najczęściej występujące problemy po pobraniu krwi oraz sposoby, jak im zapobiegać.

1. Krwiak i siniak po pobraniu krwi

Krwiak, czyli siniak, to jedno z najczęstszych powikłań po pobraniu krwi. Powstaje, gdy igła uszkadza ściany naczyń krwionośnych, powodując wyciek krwi pod skórę. Często towarzyszy temu obrzęk oraz ból. Choć siniak zazwyczaj znika po kilku dniach, w niektórych przypadkach może przyjąć formę większego krwiaka, który wymaga dłuższego leczenia. Uszkodzenie większych naczyń krwionośnych może prowadzić do intensywniejszego krwawienia i większego siniaka. Aby zminimalizować ryzyko powstawania krwiaka, warto zachować szczególną ostrożność podczas pobierania krwi. Ważne jest, aby personel medyczny był świadomy wszelkich problemów z krzepliwością krwi lub innych chorób, które mogą zwiększyć podatność na siniaki. Po zabiegu należy przyłożyć na miejsce wkłucia gazę lub watę, aby zatamować krwawienie. Ponadto, należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego przez co najmniej 24 godziny, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia powikłań.

2. Zakażenia po pobraniu krwi

Kolejnym możliwym powikłaniem jest zakażenie w miejscu wkłucia. Choć jest to rzadkie, nie można go całkowicie wykluczyć. Bakterie mogą przedostać się do organizmu przez uszkodzoną skórę lub nieodpowiednią higienę podczas przeprowadzania zabiegu. Objawy zakażenia to zaczerwienienie, obrzęk, a także gorączka w okolicy wkłucia. W takim przypadku konieczne jest leczenie antybiotykami, a czasami nawet interwencja chirurgiczna, jeśli ropień utworzy się w miejscu zakażenia. Aby uniknąć zakażeń, należy przestrzegać zasad higieny, takich jak używanie jałowych igieł oraz dezynfekowanie skóry przed zabiegiem. Warto również zwrócić uwagę, by w razie jakichkolwiek objawów infekcji, takich jak podwyższona temperatura, natychmiast udać się do lekarza.

3. Ból i zawroty głowy po pobraniu krwi

Po pobraniu krwi mogą wystąpić także zawroty głowy lub ból głowy. W takich przypadkach najczęściej jest to wynikiem zmniejszenia objętości krwi w organizmie lub niskiego ciśnienia krwi, które może wystąpić po pobraniu próbki. Objawy te są zwykle przejściowe i ustępują po kilku minutach odpoczynku, często w pozycji leżącej. Warto pamiętać, że zawroty głowy mogą także wystąpić u osób, które są szczególnie wrażliwe na takie zabiegi lub przeżywają silny stres przed pobraniem krwi. Aby zapobiec tym dolegliwościom, zaleca się odpowiednie nawodnienie przed badaniem, unikanie intensywnego wysiłku fizycznego oraz odpoczynek przed wizytą. Jeśli wystąpią zawroty głowy, warto przez chwilę usiąść i odpocząć, a w razie potrzeby skonsultować się z lekarzem.

4. Obrzęk i problem z widocznością żył

Czasami problem z obrzękiem tkanek lub trudności w znalezieniu odpowiedniej żyły do wkłucia może utrudnić pobranie krwi. Tego typu problemy mogą wynikać z takich czynników jak niedobór wody w organizmie, otyłość, czy słaba widoczność żył. Obrzęk może także wystąpić, jeśli żyła jest zapadnięta lub uszkodzona przez wcześniejsze zabiegi. W takich przypadkach, pracownik medyczny może mieć trudności z przeprowadzeniem zabiegu. W celu zapobiegania takim komplikacjom, warto zadbać o odpowiednią hydratację ciała przed wizytą. Dobrze jest pić wodę przez co najmniej godzinę przed pobraniem krwi. Osoby z problemami z widocznością żył mogą skorzystać z porady lekarza, który może zalecić zastosowanie preparatów wzmacniających naczynia krwionośne, takich jak żele z heparyną, które poprawiają krążenie.

powikłań po pobraniu krwi:

• Krwiak – siniak spowodowany uszkodzeniem naczyń krwionośnych.
• Zakażenie – możliwe w wyniku nieodpowiedniej higieny podczas zabiegu.
• Zawroty głowy i ból głowy – wynikające z utraty objętości krwi lub niskiego ciśnienia.
• Obrzęk i trudności w znalezieniu żył – związane z problemami anatomicznymi lub nieodpowiednim nawodnieniem.